Deel 1: Psychisch lijden komt door trauma’s – Een wereld zonder mentale stoornissen is binnen handbereik. Daarvoor is wel een andere benadering en behandeling van mentale stoornissen nodig. Alles is namelijk terug te leiden tot een of meerdere trauma’s en het helen van deze trauma’s zou dan ook de kern moeten zijn van de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) in Nederland. Benieuwd hoe een mentaal gezonde samenleving van generatie op generatie bereikt kan worden? Lees hier deel 1: Psychisch lijden komt door trauma’s.
Het boek ‘Van taboe naar traumabewust’ (2021) van Kassandra Goddijn trok precies op het juiste moment mijn aandacht. Nog herstellende van een bevallingstrauma, herbelevingen en nieuwe pijnlijke trauma’s, zoals het overlijden van mijn moeder, past dit boek precies bij mijn belevingen, ervaringen en gedachten over mentale stoornissen, zoals een depressie. Ik werd ook meteen geraakt door haar visie over het ontstaan van stoornissen, de uitwerking hiervan op het leven en de maatschappij, hoe behandelingen zouden kunnen verbeteren en vooral hoe het op jouw kroost overgaat als je het niet heelt en hoe dat juist te voorkomen. Iets wat veel ouders graag wensen voor hun kinderen.
In 4 artikelen leg ik de kern uit van hoe Kassandra naar mijn mening de juiste snaar raakt met haar boek. Zij heeft voor mij in ieder geval een wereld geopend in het helen, herstellen en begrijpen van mijn eigen uitdagingen. Ik ben ervan overtuigd dat haar visie ook voor anderen waardevol kan zijn. In deel 1 ga ik in op hoe trauma’s verantwoordelijk zijn voor mentale stoornissen, of hoe Kassandra het verwoordt: psychisch lijden, en hoe deze informatie kan bijdragen aan het beter begrijpen van mentale uitdagingen en trauma’s.
Psychisch lijden komt door trauma’s
De kern van Kassandra’s boek gaat om een benodigde herdefinitie van trauma. Zij beargumenteert dat aan al psychisch lijden trauma voorafgegaan is en haalt de formulering van Psychiater Jim van Os aan “Álle stoornissen zijn namelijk uitingen van posttraumatische stress”. Een psychotrauma is volgens Peter Levine (2022) een duidelijk in het lichaam waarneembaar biologisch verschijnsel van het ‘naar binnen slaan’ en vastzetten van fysieke (biologische) reactie volgend op een trauma. Op hersenscans is trauma waar te nemen door actieve stressverbindingen en inactieve andere verbindingen.
Traumareacties of -symptomen
In de Polyvagaal theorie van Stephan Porges wordt uitgelegd welke (neurologische) reacties op een heftige gebeurtenis kunnen volgen:
Traumasymptomen zijn primaire biologische reacties. Automatisch zal het lichaam deze ingang zetten bij een traumatische gebeurtenis zonder dat wij daar controle over hebben. Kassandra geeft in haar boek een overzicht van zuivere symptomen van (voorkinderlijk) psychotrauma:
Overlevingsstrategieën
Het loslaten van naar binnen geslagen stress doet het lichaam dus bijvoorbeeld door middel van trillen, schreeuwen, huilen, rennen, stuiptrekken en klappertanden. Ons cognitieve en beschaafde brein binnen onze cultuur wil echter ongecontroleerde bewegingen en geluiden beheersen. Als deze reacties hierdoor vastraken in het lichaam dan leidt dat tot vervormingen, ook wel overlevingsstrategieën genoemd, zoals hyperactiviteit bij actieve reactie en depressie bij shock.
Niet geïntegreerde (onverwerkt) trauma veroorzaakt zogenaamde ‘stoornissen’, psychisch lijden en soms ook fysiek lijden. Volgens Kassandra is gekte als ouderwetse term of stoornis als moderne term slechts een uit de hand gelopen opsomming, opeenstapeling en ophoping van triggers, stress en overlevingsgedrag ter regulering van stress. Door trauma zijn overlevingsstrategieën noodzakelijk en leidt met stress als voeding tot gedrag dat nu gezien wordt als stoornis.
Een overlevingsstrategie is slechts een manier om te blijven leven onder moeilijke omstandigheden (levensgevaar) en is alles dat verband houdt met het vermijden of onderdrukken van de traumatiserende gebeurtenis, zoals, gedachten, emoties en omstandigheden. Bij vroegkinderlijk trauma zijn de strategieën ingebed in en meegegroeid met het kind en ook gebonden aan de context, zoals iemands plek binnen het gezin of de familie. Een overgenomen trauma is een trauma dat iemand overneemt neemt van een ander, zoals een ouder, waarbij traumagevoelens en overlevingsstrategieën als overlevingsstrategie dienen voor de overnemer, bijvoorbeeld het kind. Deze overname kan ver teruggaan in de tijd, zoals in de buik van de moeder.
Tolerantiebandbreedte
De Window of Tolerance van Siegel (1999) is van groot belang om trauma te begrijpen volgens Kassadra. Het geeft ieders persoonlijke bandbreedte aan qua hoeveelheid te hanteren interne prikkels en waarbinnen een persoon adequaat op gebeurtenissen kan reageren, de situatie kan hanteren en waarbinnen geen trauma zal ontstaan. Buiten die bandbreedte zijn emoties voor die persoon niet meer te reguleren, doordat een gebeurtenis deze persoon zo overweldigt dat diegene in de vecht- of vluchtreactie te terecht komt. Zowel aan de bovengrens als ondergrens van die Window of Tolerance, ofwel de tolerantiebandbreedte, zal iemand uiteindelijk ‘bevriezen’. Omdat de bandbreedte van tolerantie verschilt van persoon tot persoon zal dezelfde gebeurtenis bij de één wel en bij de ander niet tot een trauma leiden.
Onverwerkt trauma leidt tot een verkleining van dat Window of Tolerance en daarmee ook het vermogen om te ontspannen en te kunnen functioneren. De bovenkant van het ‘raam’ of het bereik gaat over hoge activering en veel prikkels; de onderkant gaat over lage activering en weinig prikkels. Bij een verlaagde bovenkant zullen prikkels al snel te veel zijn en zal iemand zich snel overweldigd voelen. Als de onderkant verkleind is dan heeft iemand meer moeite met stilte, rust en ontspanning en zal het voortdurend bezig willen blijven tot aan een burn-out toe.
Bij een shocktrauma is er sprake van blijvende biologische reactie – bevroren gierende stress – op hopeloze levensbedreigende omstandigheden waarbij de vrijgekomen energie voor de actieve reactie naar binnen richt en zich vastzet in het lichaam, in de organen. Hierdoor zal het signaal veilig nooit afgegeven worden en blijft je lichaam in standje ‘gevaar’. De fysieke ontlading wordt voortijdig gestopt en het lichaam niet zal terugschakelen naar veilig.
Triggers
De trigger wordt ook wel de herbeleving genoemd. Hierbij wordt door een persoon dezelfde overweldiging gevoelt (met dezelfde stress, angst, verdriet, woede, verhoogde hartslag, ademhaling en/of spierspanningen) als tijdens de traumatiserende gebeurtenis en spelen beelden hiervan af in hun hoofd. Volwassenen zullen een herbeleving vaak wel herkennen, omdat het brein al ontwikkeld is en trauma meestal volgt op een bijzondere situatie.
Als iemand een trigger ervaart dan zal diegene letterlijk even niet beschikken over volwassen vermogens. Het hebben van triggers is erg stressvol. De meeste zullen er ook alles aan doen om hun gevoelens te onderdrukken of te projecteren op andere situaties om het te kunnen begrijpen. Traumasymptomen en overlevingsstrategieën zullen zich voordoen, bijvoorbeeld vermijden, emotioneel afstompen, obsessies en uitbarstingen. Als de stress maar lang genoeg aanhoudt, zou dat (ook in arbeidssferen) kunnen leiden tot conflicten en burn-outs.
Conclusie
Psychisch lijden, ofwel mentale stoornissen, ontstaat door onverwerkte in het lichaam vastgezette trauma’s. Op een heftige gebeurtenis reageert het lichaam met traumareacties of-symptomen. Wanneer de ontlading van stress voortijdig stopt, zet het lichaam overlevingsstrategieën in. Onverwerkte trauma’s lijden tot een kleinere tolerantiebreedtes en triggers die iemand veel stress en energie kosten.
Psychisch lijden, ofwel mentale stoornissen, ontstaat door onverwerkte in het lichaam vastgezette trauma’s. Op een heftige gebeurtenis reageert het lichaam met traumareacties of-symptomen. Wanneer de ontlading van stress voortijdig stopt, zet het lichaam overlevingsstrategieën in. Onverwerkte trauma’s lijden tot een kleinere tolerantiebreedtes en triggers die iemand veel stress en energie kosten.
Lijd jij psychisch door onverwerkte trauma’s?
De bovenstaande informatie over de oorzaak van mentale stoornissen, de reacties van het lichaam op heftige gebeurtenissen en het effect van onverwerkt trauma gaven mij veel inzicht over mijn eigen ervaringen met trauma en mentale uitdagingen, zoals zeer heftige emotionele uittingen, schreeuwen en hysterisch huilen gedurende 10 minuten na het bericht van het overlijden van mijn moeder en de herbelevingen bij griep, koorts en pijn van de zeer pijnlijke en traumatische bevalling en andere situaties waarin ik geen controle had en veel pijn leed.
De uitleg van Kassandra over trauma geeft veel herkenning en betekenis aan mijn jarenlange psychisch lijden. Haar visie geeft een nieuwe blik op hoe je bijvoorbeeld een depressie zou moeten behandelingen zonder (meteen en/of alleen) te grijpen naar medicatie en reguliere therapievormen. Het biedt nieuw perspectief en hoop aan mensen die psychisch lijden en waarbij de huidige GGZ-behandelingen (nog) niet tot het gewenste resultaat hebben geleid. Het betekent een nieuwe kijk en nieuwe mogelijkheden voor specialistische zorgverleners in de GGZ, al zal dat voor de meeste van hen nu nog ‘alternatief’ en ‘ver van hun bed’ aanvoelen.
Voor slachtoffers van trauma, mensen die psychisch lijden, zorgprofessionals die met (getraumatiseerde) mensen werken, experts, opvoeders en docenten die met kinderen werken, maatschappelijke sociale werkers en eigenlijk voor iedereen die menselijk gedrag graag beter wil begrijpen, hiervoor compassie wil kunnen opbrengen en gepaste steun wil bieden is het boek van Kassandra erg waardevol!
Wil je weten of het voor jou als individu nuttig is om je verder te verdiepen in trauma’s en traumawerk? Stel dan voor jezelf vast of je je herkent in bepaalde beschrijvingen, situaties of gedragingen in de bovenstaande theorie, zoals:
Heb je een of meerdere vragen met ‘ja’ beantwoord, dan is het aan te raden om je verder te verdiepen en jezelf te (laten) onderwijzen door bijvoorbeeld mijn volgende 3 artikelen over trauma bewustzijn en het boek van Kassandra ‘Van taboe naar traumabewust’ te lezen.
Dit artikel is gebaseerd op de inhoud en informatie uit het boek ‘Van taboe naar traumabewust’ van Kassandra Goddijn en is onder andere te koop bij bol.com.
FREEYA is aangemeld als partner van bol.com. Voor aankopen via deze website ontvangt FREEYA een commissie. Zo ondersteun je FREEYA’s schrijfkunst en andere activiteiten.
