Overdracht is deel 2 van de artikelreeks ‘Een wereld zonder mentale stoornissen is binnen handbereik’. Daarvoor is wel een andere benadering en behandeling van mentale stoornissen nodig. Alles is namelijk terug te leiden tot een of meerdere trauma’s en het helen van deze trauma’s zou dan ook de kern moeten zijn van de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) in Nederland. Benieuwd hoe een mentaal gezonde samenleving van generatie op generatie bereikt kan worden? Lees hier deel 2 waarin wordt beschreven hoe de overdracht van trauma’s plaatsvindt. Trauma’s zijn namelijk erfelijk en besmettelijk.
Dit artikel is geheel onafhankelijk tot stand gekomen. Momenteel heeft FREEYA zich alleen als partner aangemeld bij www.bol.com. Bij een eventuele aankoop via dit artikel bij deze webshop zal FREEYA een klein percentage als commissie kunnen ontvangen, zonder extra kosten voor jou. Met deze opbrengsten kan meer tijd en liefde worden besteed aan de website en steun je FREEYA om meer content te maken. FREEYA raadt alleen producten aan die Femke zelf gebruikt. Bij een eventuele bestelling schakelt u met de leverancier en niet met FREEYA. Voor meer informatie, zie bol.com affiliate marketingprogramma.
Het boek ‘Van taboe naar traumabewust’ (2021) van Kassandra Goddijn trok precies op het juiste moment mijn aandacht. Nog herstellende van een bevallingstrauma, herbelevingen en nieuwe pijnlijke trauma’s, zoals het overlijden van mijn moeder, past dit boek precies bij mijn belevingen, ervaringen en gedachten over mentale stoornissen, zoals een depressie. Ik werd ook meteen geraakt door haar visie over het ontstaan van stoornissen, de uitwerking hiervan op het leven en de maatschappij, hoe behandelingen zouden kunnen verbeteren en vooral hoe het op jouw kroost overgaat als je het niet heelt en hoe dat juist te voorkomen. Iets wat veel ouders graag wensen voor hun kinderen.
In 4 artikelen leg ik de kern uit van hoe Kassandra naar mijn mening de juiste snaar raakt met haar boek. Zij heeft voor mij in ieder geval een wereld geopend in het helen, herstellen en begrijpen van mijn eigen uitdagingen. Ik ben ervan overtuigd dat haar visie ook voor anderen waardevol kan zijn. In deel 2 ga ik in op hoe trauma’s overdraagbaar zijn en hoe de overdracht plaatsvindt, zowel via de genen als via sociale interactie.
Overdracht: trauma’s zijn erfelijk en besmettelijk
Bijzondere gebeurtenissen zullen altijd blijven bestaan, maar hoe men daarop reageert, kan verschillen. Kassandra stelt dan ook dat iedereen een rugzakje heeft en niemand immuun is voor het oplopen van psychotrauma en psychisch lijden. Het risico hierop verschilt wel door bijvoorbeeld de grootte van iemands tolerantiebandbreedte, genen, opvoeding en ervaringen met eerdere trauma’s. Psychotrauma is vaak niet enkelvoudig, maar complex door factoren als de duur van de gebeurtenis, de mate van stapeling van gebeurtenissen, de leeftijd en ontwikkelingsfase ten tijde van de gebeurtenis en of het om doelbewuste traumatisering gaat. Het ene trauma lokt dan ook een nieuw trauma uit.
Standje gevaar en de drie breinen
Ons cognitieve brein heeft beperkingen. Hierdoor is het herkennen van een trauma en de bijbehorende overlevingsstrategie lastig. Kassandra geeft aan dat we drie breinen in de hersenen hebben waardoor we het effect van een bijzondere gebeurtenis beter kunnen begrijpen:
Bij trauma heeft het mensenbrein vaak niet de leidende rol. Het reptielenbrein slaat ervaringen van levensgevaar op en communiceert dit met ons lichaam. Zij is de baas over de schakelbare genen die op standje ‘gevaar’ worden gebracht in deze situaties. Het zoogdierenbrein slaat afhankelijk van het ontwikkelingsniveau gevoelsherinneringen op. Het reptielen- en zoogdierenbrein sturen dus voornamelijk ons handelen en voelen, en deze breinen zijn aan zet bij gevaar. Ons denkvermogen is dan letterlijk verminderd of niet aanspreekbaar. In onze rationale maatschappij mogen de eerste twee breinen vaak niet meedoen en in de wetenschap zij ze te complicerend vanwege hun subjectiviteit.
Standje gevaar en de overdracht op de persoonlijkheid
Kassandra haalt in haar boek Franz Rupert aan om het effect van trauma beter te kunnen duiden. Hij legt uit dat er bij traumatisering een splitsing in drie delen optreedt in iemands persoonlijkheid:
Als je in het traumadeel zit, heb je de leeftijd van toen het trauma voltrok, geen beschikking over jouw volwassen brein en ervaar je weer die overweldigende gevoelens. Dit wordt ook wel een herbeleving genoemd of een trigger. Onverwerkt trauma kan gezien worden als taboe: we willen er niets over weten en het aanraken brengt je in contact met je innerlijke angst.
Voor een getraumatiseerd persoon zijn overlevingsstrategieën belastend vanwege de enorme hoeveelheid energie die daarvoor wordt verbruikt. Overlevingsstrategieën komen in verschillende gradaties. Bijvoorbeeld van (overdreven) zorgzaam, naar niet meer aan je zelf toekomen tot een burn-out. Overlevingsmechanismen in de meest onschuldige vorm zijn alleen ongezonde gewoonten, met stress zullen ze leiden tot psychische problemen en tot slot kunnen ze psychiatrisch worden, al is dat laatste een medische en kunstmatige term voor de gezondheidszorg. Kassandra gebruikt daarom liever de verzamelterm psychisch lijden om verwarring te voorkomen.
Het Overlevingsdeel vormt de scheidsrechter tussen het Traumadeel en het Gezonde deel en is vooral voor anderen zichtbaar. Om te groeien en te helen, zal het Gezonde deel gestimuleerd, het Traumadeel erkend en het Overlevingsdeel respectvol ontmaskerd moeten worden, zodat het eervol met ontslag kan gaan. Een nieuw gedragsrepertoire en keuzevrijheid zullen je aanvullen. Kassandra spreekt ook liever van integratie dan het woord verwerking bij het te boven komen van trauma’s. Zij ziet dat het Traumadeel uiteindelijk zal opgaan in het Gezonde deel, want verdwijnen doet het niet. In dat geval is het Overlevingsdeel niet meer nodig en zal zich als litteken mogelijk alleen nog in uitzonderlijk stressvolle gevallen tonen.
Standje gevaar en de overdracht bij (voor)ouders
Als je lichaam nooit meer in standje veilig terecht kan komen dan zal dat zelfs op DNA-niveau te zien zijn. De vrij nieuwe wetenschap Epigenetica legt het volgens Kassandra uit als genen die een schakelaar met twee standen hebben: ‘veilig’ en ‘gevaar’ om maatwerk te leveren voor de beste overlevingskansen. Bij trauma leveren de genen met standje gevaar (alertheid) verhoogde stress die ouders overdragen op hun kinderen via hun ei- en zaadcellen. Zolang die verhoogde niveaus van stress en alertheid niet verwerkt worden, zullen deze doorgegeven blijven worden van ouders op kind, van generatie op generatie. De overdracht blijft dus plaatsvinden. Ook sociale interactie zorgt voor het doorgeven van trauma wanneer de stress bij ouders tot overweldigde gevoelens bij kinderen leiden. Tevens hebben ouders een voorbeeldfunctie in de ontwikkeling met het omgaan en reguleren van emoties bij kinderen.
Vooroudertrauma dooft alleen uit als er geen extra trauma’s bij komen. Bij vooroudertrauma is de Window of Tolerance echter verkleind en maakt het die persoon vatbaarder voor traumatisering. Een vicieuze cirkel dus. Zoals we vroeger behandeld zijn, behandelen we meestal onszelf, dat is wat we geleerd hebben. Het meest kwetsbaar voor traumatisering zijn we als jonge kinderen. Ook heeft het dan de grootste impact: vroegkinderlijk shocktrauma is het meest ingrijpend en zorgt voor een voorspellingsmachine voor het leven met verhoogde alertheid en geeft chronische stress.
Standje gevaar en de overdracht in vroege kinderjaren
Na vroegkinderlijk trauma is iemand vatbaarder voor nieuwe traumatisering door de verkleinde Window of Tolerance en het verhoogde stressniveau. Deze persoon zal zich eerder overweldigd voelen, omdat hij of zij zijn gevoelens minder goed kan reguleren. Ook zal er een achterstand in sociale vaardigheden op de loer liggen vanwege ontwikkelingstrauma. Deze onderlinge verbanden en opeenvolging van trauma’s heeft Rupert, aangehaald in Kassandra’s boek, traumabiografie genoemd. Bij het ontrafelen van complex trauma is het goed om de volgende elementen mee te nemen:
Het trauma van daderschap zorgt voor het overgaan van trauma van persoon naar persoon, van generatie op generatie en stopt alleen als iemand zorgt voor de integratie van het trauma. Zonder integratie zal het doorgaan op de nieuwe generatie via een dader-slachtofferdynamiek.
Het figuurlijke vaccin tegen overdraagbaar trauma
De theorie hierboven is duidelijk en wellicht voor menigeen ook schokkend. De overdracht door erfelijkheid en besmettelijkheid van trauma’s is mogelijk eerder iets dat we liever negeren, niet willen weten en waarvoor we graag onze kop in het zand steken. Het kan namelijk spannend zijn, pijn doen en angst oproepen, effect hebben op familiebanden of je kijk op jouw eigen persoon veranderen.
Als je je kinderen echter wil behoeden voor de overdracht en overdraagbaarheid van trauma van jullie als (toekomstige) ouders zelf of van grootouders en voorouders en/of trauma’s in de familielijn dan is het juist belangrijk om ze onder ogen te komen. Ik ga ervan uit dat elke familie, ouder, voorouder een of meerdere trauma’s heeft die (nog) geïntegreerd moeten worden, lessen die getrokken kunnen worden of vergeving die zal moeten plaatsvinden. De vraag is: “Neem jij deze ‘last’ op je en bescherm je je kinderen of laat je het over aan je kinderen, kleinkinderen of toekomstige generaties?”
Een prachtig begin en mijn inziens ook het halve werk, naast jezelf onderwijzen in mentale gezondheid en trauma(werk), is op zoek gaan naar en het her- en erkennen van trauma’s en overlevingsstrategieën in jullie gezin, familie of bij jezelf. Hoe je dat zou kunnen aanpakken, is:
Meer uitleg hierover kun je ook vinden in mijn artikelenreeks: ‘Een wereld zonder mentale stoornissen binnen handbereik’ (4 delen), zie hieronder, of in het boek ‘Van taboe naar traumabewust’.
Bronvermelding
Dit artikel is gebaseerd op de inhoud en informatie uit het boek ‘Van taboe naar traumabewust’ van Kassandra Goddijn en is onder andere te koop bij bol.com.
